Οι θεραπευτικές δυνατότητες της κάνναβης στην ενδομητρίωση

Η ενδομητρίωση επηρεάζει περίπου μία στις δέκα γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, προκαλώντας πόνο, υπογονιμότητα και γαστρεντερικά συμπτώματα. Οι θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν χειρουργική επέμβαση ή ορμονοθεραπεία, αλλά αυτές δεν είναι πάντα αποτελεσματικές και συχνά έχουν σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες. Επί του παρόντος, υπάρχουν αυξανόμενα στοιχεία που αποδεικνύουν όχι μόνο τα οφέλη της θεραπείας με κανναβινοειδή αλλά και τον ρόλο του Ενδοκανναβινοειδούς Συστήματος στον έλεγχο της εξέλιξης αυτής της παθολογίας και στη διατήρηση της υγείας των γυναικών.

Τι είναι η ενδομητρίωση;

Το ενδομήτριο είναι ένα από τα στρώματα που αποτελούν τη μήτρα και αντιστοιχεί στην εσωτερική του επένδυση. Κατά τη διάρκεια του εμμηνορροϊκού κύκλου, αναγεννάται κυκλικά μέσω μιας διαδικασίας αποβολής, που αντιστοιχεί στην έμμηνο ρύση, και επιτρέπει την ανανέωση όλων των στοιχείων των ιστών. Ενδομητρίωση ονομάζεται η κλινική διαδικασία κατά την οποία τα κύτταρα που συνθέτουν το ενδομήτριο βρίσκονται εκτός της φυσιολογικής τους θέσης, για παράδειγμα στο πυελικό περιτόναιο, στις ωοθήκες, στην ουροδόχο κύστη, στην σκωληκοειδή απόφυση, στα έντερα ή ακόμα και στο διάφραγμα.

Εκτός από αυτές τις μορφές, που εκδηλώνονται στην κοιλιακή κοιλότητα, η ενδομητρίωση μπορεί, αν και πιο σπάνια, να επηρεάσει πιο απομακρυσμένα όργανα, όπως τον πνεύμονα, τη μύτη ή το δέρμα.

Περίπου 1 στις 10 γυναίκες στον κόσμο πάσχει από ενδομητρίωση [1], που αντιστοιχεί σε περίπου 200 εκατομμύρια γυναίκες που επηρεάζονται από αυτή την παθολογία παγκοσμίως. Περίπου το 10% εμφανίζεται σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, με τον επιπολασμό να αυξάνεται σε περίπου 25% έως 45% στις υπογόνιμες γυναίκες. Η διάγνωση είναι καθυστερημένη και η αιτία της ενδομητρίωσης είναι προς το παρόν άγνωστη.

Συμπτώματα

Τα κύρια συμπτώματα περιλαμβάνουν πόνο και δυσφορία που προκύπτουν από σχετική φλεγμονή, δυσπαρεύνια (πόνος που σχετίζεται με τη σεξουαλική επαφή), διαταραχές του εντέρου και του ουροποιητικού συστήματος και νευροπάθεια (αδυναμία, μούδιασμα και πόνος που προκαλείται από βλάβη των νεύρων) των κάτω άκρων. Η ενδομητρίωση είναι επίσης η κύρια αιτία υπογονιμότητας, πρώιμης υστερεκτομής, άγχους και απώλειας της ικανότητας για εργασία. [2][3][4].

Ο πόνος της ενδομητρίωσης είναι πολύ αναπηρικός και έχει ισχυρό αντίκτυπο σε διάφορες πτυχές της ζωής μιας γυναίκας. Η εμφάνισή της είναι πολύ μεταβλητή και εξαρτάται από τη βαρύτητα της νόσου και τη θέση των εστιών της ενδομητρίωσης. Αυτός ο πόνος μπορεί να εμφανιστεί σχετίζεται με την έμμηνο ρύση και αρχικά δίνει τη θέση του στη θεραπεία με αντιφλεγμονώδη ή το χάπι. Καθώς γίνεται πιο έντονο, σταματά να ανταποκρίνεται στη θεραπεία.

Ανάλογα με την εντόπισή του, ο πόνος είναι διαφορετικός: μπορεί να εμφανιστεί στην περιοχή της πυέλου ή μπορεί να εμφανιστεί με τη μορφή εντερικών κράμπες, ειδικά κατά την έμμηνο ρύση, που σχετίζονται με διάρροια ή σπανιότερα με δυσκοιλιότητα. Εάν επηρεάζει την ουροδόχο κύστη, εμφανίζεται πόνος κατά την ούρηση και μπορεί να εμφανιστεί απώλεια αίματος στα ούρα (αιματουρία). Οι ορθικές αιμορραγίες (rectorrhages) συμβαίνουν όταν η ενδομητρίωση εισβάλλει στον βλεννογόνο του ορθού. Εάν υπάρχει στους ουρητήρες, μπορεί να εμφανιστεί μη αναστρέψιμη ανεπάρκεια της νεφρικής λειτουργίας. Πολλές γυναίκες αναφέρουν επίσης βαριές περιόδους.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, όταν δεν διαγνωστεί και δεν αντιμετωπίζεται, η ενδομητρίωση τείνει να εξελίσσεται, εισβάλλοντας σε άλλους ιστούς. Από την άλλη πλευρά, φαίνεται να υπάρχει συσχέτιση μεταξύ αυτής της παθολογίας και του διαυγοκυτταρικού καρκινώματος των ωοθηκών, γεγονός που ενισχύει την ανάγκη για έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία. Η υπογονιμότητα είναι μια άλλη από τις εκδηλώσεις της και προκύπτει από την εισβολή και την απόφραξη των σωλήνων από τον ενδομητρικό ιστό.

Θεραπεία

Δεν υπάρχει θεραπεία για την ενδομητρίωση, επομένως η θεραπεία πρέπει να στοχεύει στην ανακούφιση του πόνου και άλλων συμπτωμάτων, στην αύξηση των πιθανοτήτων εγκυμοσύνης και στη μείωση των εστιών της.

Η χειρουργική θεραπεία συνίσταται στην αφαίρεση των εστιών με τη χρήση λαπαροσκόπησης. Όποτε είναι δυνατόν, προσπαθήστε να εξαλείψετε μόνο αυτά τα σημεία. Εάν αυτό δεν είναι εφικτό, όπως συμβαίνει σε πιο εκτεταμένες μορφές, η χειρουργική επέμβαση θα περιλαμβάνει εκτομή των προσβεβλημένων πυελικών οργάνων.

Όσον αφορά την ιατρική θεραπεία, συνίσταται στον έλεγχο του πόνου μέσω της χρήσης αναλγητικών, μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (ΜΣΑΦ) ή ορμονικής θεραπείας. Αυτός ο τύπος προσέγγισης έχει παρενέργειες και μπορεί να μειώσει την ποιότητα ζωής.

Ο έλεγχος της υπεραλγησίας σε ασθενείς με ενδομητρίωση είναι επί του παρόντος μια ιατρική πρόκληση. Οι στρατηγικές που χρησιμοποιούνται εστιάζονται ουσιαστικά στη χρήση αναλγητικών, αντιφλεγμονωδών, ορμονικής θεραπείας ή/και χειρουργικής εκτομής και αυτού του είδους η προσέγγιση οδηγεί σε δυσμενείς επιπτώσεις, καθώς και σε μείωση της ποιότητας ζωής. Αυτή η προσέγγιση σχετίζεται με υψηλό ποσοστό υποτροπής και παρέχει μόνο μερική ανακούφιση των συμπτωμάτων. [4] [5] [6] [7]

Ο πόνος και οι ψυχολογικές επιπτώσεις που σχετίζονται με την ενδομητρίωση

Οι μηχανισμοί πόνου που σχετίζονται με την ενδομητρίωση είναι πολύπλοκοι και αλληλένδετοι και μπορούν να χωριστούν σε τρεις κύριες κατηγορίες πόνου: πόνου, φλεγμονώδους και νευροπαθητικού.

Φωτογραφία: DR Journal of Molecular Endocrinology 50, 1; 10.1530/JME-12-0182

Η αντίληψη του πόνου είναι διαφορετική από ασθενή σε ασθενή, ποικίλλει σε ένταση ανάλογα με ψυχολογικούς, πολιτισμικούς και προσωπικούς παράγοντες. [8] Όταν αναφερόμαστε στον πόνο που προκαλείται από την ενδομητρίωση, μπορεί να έχει μεγάλο ψυχολογικό αντίκτυπο στη ζωή μιας γυναίκας, λόγω της φύσης της νόσου και των περιορισμών που προκαλεί σε αναπαραγωγικό επίπεδο, ιδιαίτερα δυσπαρεύνια και ζητήματα γονιμότητας [9] . Και οι δύο παράγοντες μπορούν να αυξήσουν τα επίπεδα άγχους και να μεταφραστούν σε μια οξυμένη αρνητική απόκριση εν αναμονή του πόνου, η οποία, με τη σειρά της, ενισχύει την οδυνηρή εμπειρία. [10] Αυτά τα συμπτώματα πιστεύεται ότι έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην αυτοεκτίμηση και στις διαπροσωπικές σχέσεις. [11]

Ενδομητρίωση και Ενδοκανναβινοειδές Σύστημα

Πρόσφατα, αποδείχθηκε ο τρόπος με τον οποίο το Ενδοκανναβινοειδές Σύστημα (ECS) αλληλεπιδρά με συγκεκριμένους μηχανισμούς που σχετίζονται με την εγκαθίδρυση του πόνου, όπως η φλεγμονή, ο πολλαπλασιασμός και η κυτταρική επιβίωση. [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] Αυτοί οι μηχανισμοί παίζουν θεμελιώδη ρόλο στον πόνο που σχετίζεται με την ενδομητρίωση.

Το SEC ορίζεται ως μια ομάδα ενδογενών υποδοχέων κανναβινοειδών, νευροδιαβιβαστών και ενζύμων που απαιτούνται για τη βιοσύνθεση και την αποδόμηση των νευροδιαβιβαστών, οι οποίοι βρίσκονται κυρίως στον εγκέφαλο, στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) και στο περιφερικό νευρικό σύστημα (PNS). [20] [21]. Το ECS εμπλέκεται σε πολλές φυσιολογικές διεργασίες, συμπεριλαμβανομένης της αίσθησης πόνου, της όρεξης, της διάθεσης και της μνήμης, και στη μεσολάβηση των ψυχοδραστικών επιδράσεων της κάνναβης.

Οι υποδοχείς CB1 εκφράζονται σε μεγάλο βαθμό στη μήτρα (αυτό είναι το μέρος στο ανθρώπινο σώμα που έχει την υψηλότερη πυκνότητα υποδοχέων κανναβινοειδών εκτός από τον εγκέφαλο), καθώς και σε διάφορους μη αναπαραγωγικούς ιστούς. [22] Οι υποδοχείς CB2 εκφράζονται άφθονα στο ανοσοποιητικό σύστημα, τα έντερα και άλλους ιστούς όπως οι πνεύμονες, η μήτρα, το πάγκρεας και το δέρμα. [12] Μελέτες δείχνουν ότι τα ανθρώπινα ωοκύτταρα εκφράζουν τους υποδοχείς CB1 και CB2 και η θέση τους ποικίλλει κατά τα στάδια της ωρίμανσης των ωαρίων. [23] Επιπλέον, η παρουσία ανανδαμίδης (ΑΕΑ) έχει αποδειχθεί στα υγρά της γυναικείας αναπαραγωγικής οδού, καθώς και στις ωοθήκες. [24] Το ΑΕΑ παίζει σημαντικό ρόλο στη ωοθυλακιογένεση, την προωορρηξία ωοθυλακίων, την ωρίμανση των ωαρίων και την ωορρηξία. [25] Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε γυναίκες που υποβλήθηκαν σε γονιμοποίηση in vitro αποκάλυψε ότι υπάρχουν υψηλότερα επίπεδα ΑΕΑ στο πλάσμα κατά την ωορρηξία και σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα κατά την εμφύτευση, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία για την επιτυχία της εγκυμοσύνης. [26] Επιπλέον, οι αλλαγές στη σηματοδότηση των ενδοκανναβινοειδών προάγουν την αυτόματη αποβολή στην αρχή της εγκυμοσύνης [27], γεγονός που αποκαλύπτει τον θεμελιώδη ρόλο του ECS στη γυναικεία αναπαραγωγή.

Παρόμοια με τον καρκίνο, τα κύτταρα του ενδομητρίου δεν υφίστανται απόπτωση και μεταναστεύουν σε άλλα μέρη του σώματος. Κάτω από ιδανικές συνθήκες, το ενδοκανναβινοειδές σύστημα, υπεύθυνο για τη διατήρηση του σώματός μας σε ισορροπία, προάγει την απόπτωση αυτού του τύπου κυττάρων, εμποδίζοντας τον πολλαπλασιασμό τους. Ο Ethan Russo ήταν ο πρώτος επιστήμονας που περιέγραψε ότι η έλλειψη ενδοκανναβινοειδούς τόνου οδηγεί στην ανάπτυξη ορισμένων παθολογιών. Ο Russo προτείνει ότι η έλλειψη ελέγχου στον πολλαπλασιασμό των κυττάρων του ενδομητρικού ιστού και η επακόλουθη μετανάστευση τους οφείλεται σε δυσλειτουργία των υποδοχέων κανναβινοειδών (CB1 και CB2). [28]

Η κανναβιδιόλη (CBD), ενεργοποιώντας τους παροδικούς δυνητικούς βανιλλοειδείς υποδοχείς υποτύπου Ι (TRPV1), προκαλεί την απευαισθητοποίησή τους, μετριάζοντας την αίσθηση του πόνου. Επιπλέον, η κανναβιδιόλη δρα μέσω του υποδοχέα GPR18. Αυτός ο τελευταίος υποδοχέας ενεργοποιείται από αρκετά ενδογενή λιπίδια και η διέγερσή του ενισχύει τη μετανάστευση των κυττάρων. Είναι γνωστό ότι το GPR18 ενεργοποιείται από τη Ν-αραχιδονυλγλυκίνη (NAGly), ένα συστατικό που σχηματίζεται από την αποδόμηση της ανανδαμίδης από το ένζυμο FAAH. Η κανναβιδιόλη αναστέλλει τον σχηματισμό FAAH, μειώνοντας έτσι τον μεταβολισμό της ανανδαμίδης σε NAGly (διεγερτικό GPR18) και σε άλλους μεταβολίτες. Επιπλέον, η CBD έχει ήδη αποδειχθεί ότι είναι ανταγωνιστής του GPR18, γεγονός που αποκαλύπτει τη σημασία της στην πρόληψη της μη φυσιολογικής εξάπλωσης του ενδομητρικού ιστού. [29]

Κλινικές δοκιμές

Η Δ9-τετραϋδροκανναβινόλη (THC) είναι ένα από τα ψυχοδραστικά συστατικά του φυτού Cannabis sativa και αρκετές κλινικές μελέτες σε ζώα υποδηλώνουν την αποτελεσματικότητά του στην ανακούφιση του χρόνιου πόνου [30] [31] [32] [33] [34] [35] μέσω της ενεργοποίησης των υποδοχέων κανναβινοειδών συζευγμένων με πρωτεΐνη G (CB1 και CB2).

Το 2020, πραγματοποιήθηκε κλινική δοκιμή σε αρουραίους με ενδομητρίωση. Η χορήγηση 2 mg/kg THC για 32 ημέρες οδήγησε σε εμφανή αναστολή της ανάπτυξης ενδομητρικών κύστεων. Το αγχολυτικό αποτέλεσμα παρατηρήθηκε με χαμηλότερες δόσεις THC (0,3 mg/kg), αναδεικνύοντας τη διφασική δράση των φυτοκανναβινοειδών. Τα δεδομένα που ελήφθησαν σε αυτήν την προκλινική μελέτη υπογραμμίζουν το ενδιαφέρον της κλινικής έρευνας προκειμένου να αξιολογηθούν οι επιδράσεις των μέτριων δόσεων THC σε ασθενείς με ενδομητρίωση. [36]

Οι Sanchez et al., πραγματοποίησαν μια μελέτη [13] στην οποία οι συγγραφείς συνέκριναν τα επίπεδα στο πλάσμα των ενδοκανναβινοειδών [AEA, oleoylethanolamide (OEA) και palmitoylethanolamide (PEA)) σε γυναίκες με πόνο που σχετίζεται με ενδομητρίωση. Αυτή η μελέτη αποκάλυψε μια σημαντική αύξηση σε αυτούς τους νευροδιαβιβαστές και μια μείωση στην έκφραση CB1. Αυτό το αποτέλεσμα υποδηλώνει μια ρύθμιση του βρόχου αρνητικής ανάδρασης, η οποία μπορεί να βλάψει την ικανότητα αυτών των μεσολαβητών να ελέγχουν τον πόνο σε ασθενείς με ενδομητρίωση. Τα πιο κοινά συμπτώματα πόνου που σχετίζονται με την ενδομητρίωση είναι ο χρόνιος πυελικός πόνος, η δυσμηνόρροια και η δυσπαρεύνια, έτσι οι συγγραφείς μέτρησαν τα επίπεδα αυτών των ενδοκανναβινοειδών σε γυναίκες που παρουσίασαν οποιοδήποτε από αυτά τα συμπτώματα. Από αυτή την αξιολόγηση, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες με δυσμηνόρροια (μέτρια έως σοβαρή) έχουν υψηλά επίπεδα ΑΕΑ και οι γυναίκες με δυσπαρεύνια (μέτρια έως σοβαρή) έχουν υψηλότερα επίπεδα ΡΕΑ. Το αποτέλεσμα αυτής της μελέτης υποδηλώνει ότι η απορρύθμιση του ECS μπορεί να εμπλέκεται στην εξέλιξη των συμπτωμάτων που σχετίζονται με την ενδομητρίωση.

Το 2017, στην Αυστραλία, πραγματοποιήθηκε ένα διαδικτυακό ερωτηματολόγιο μεταξύ γυναικών μεταξύ 18 και 45 ετών με χειρουργικά επιβεβαιωμένη διάγνωση ενδομητρίωσης. Έγιναν αρκετές ερωτήσεις, όπως το είδος της θεραπείας που χρησιμοποιούσαν, οι αλλαγές στα συμπτώματα, η χρήση άλλων φαρμάκων, το κόστος θεραπείας και οι ανεπιθύμητες ενέργειες. Ανέλυσαν περίπου 484 απαντήσεις όπου το 76% των γυναικών ανέφεραν ότι έκαναν θεραπεία με κανναβινοειδή. Η αποτελεσματικότητα όσον αφορά τη μείωση του πόνου στην ομάδα που χρησιμοποίησε θεραπεία με κανναβινοειδή ήταν υψηλή, με περίπου το 56% να μειώνει την κατανάλωση άλλων φαρμάκων κατά λιγότερο από το μισό. Αναφέρθηκαν επίσης βελτιώσεις στην ποιότητα του ύπνου, ναυτία και έμετος. [37]

Sinclair, J., Smith, C. A., Abbott, J., Chalmers, K. J., Pate, D. W., & Armour, M. (2019). Χρήση κάνναβης, μια στρατηγική αυτοδιαχείρισης μεταξύ των γυναικών της Αυστραλίας με ενδομητρίωση: Αποτελέσματα από μια εθνική διαδικτυακή έρευνα. Journal of Obstetrics and Gynecology Canada. doi:10.1016/j.jogc.2019.08.033

Μέχρι σήμερα, δεν έχει διεξαχθεί κλινική δοκιμή για την αξιολόγηση της θεραπευτικής δυνατότητας της κάνναβης σε γυναίκες με ενδομητρίωση.

Το πλησιέστερο παράδειγμα ήταν μια τυχαιοποιημένη, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο κλινική δοκιμή [38] όπου μελετήθηκε η αποτελεσματικότητα του PEA, ενός ενδογενούς μορίου σηματοδότησης λιπιδίων (παρόμοιο με την ανανδαμίδη), που χορηγήθηκε ταυτόχρονα με τρανπολυδατίνη (φυσικός πρόδρομος της ρεσβερατρόλης), για τη θεραπεία χρόνιος πυελικός πόνος που σχετίζεται με ενδομητρίωση.

Ο μηχανισμός δράσης του PEA περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1957 από τη βραβευμένη με Νόμπελ και καθηγήτρια Rita Levi-Montalcini [39]. Το PEA θεωρείται διαμορφωτής ECS καθώς ενισχύει το αποτέλεσμα συνοδεία, μειώνοντας την ενζυμική αποικοδόμηση της ανανδαμίδης και αυξάνοντας τη συγγένειά της με τους υποδοχείς της.

»«Η κλινική σημασία των ενδοκανναβινοειδών στη διαχείριση του πόνου της ενδομητρίωσης»

Σε αυτή τη μελέτη, η θεραπεία με PEA/transpolidatin αποδείχθηκε πολλά υποσχόμενη, αποδεικνύοντας ότι είναι πιο αποτελεσματική από το εικονικό φάρμακο στον έλεγχο των κράμπες, της δυσπαρεύνιας και του πυελικού πόνου γενικά. Ωστόσο, δεν ήταν τόσο αποτελεσματικό όσο τα ΜΣΑΦ που χρησιμοποιήθηκαν στην ίδια δοκιμή.

Τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά όσον αφορά τη βελτίωση του πυελικού πόνου, καθώς όλες οι κλινικές μελέτες έδειξαν στατιστικά σημαντική βελτίωση στη δυσμηνόρροια και στην CPP. Η τυχαιοποιημένη μελέτη ελέγχου που διεξήχθη από τους Cobellis και συνεργάτες [38] αποκάλυψε καλύτερα αποτελέσματα από το εικονικό φάρμακο, αλλά λιγότερο σημαντική μείωση των συμπτωμάτων από ό,τι με τη χρήση ΜΣΑΦ. Η χρήση ΜΣΑΦ, ωστόσο, φαίνεται να έχει περισσότερες παρενέργειες με μακροχρόνια χρήση και περισσότερες αντενδείξεις.

Μελέτες που ανέλυσαν τη «σεξουαλική ζωή των γυναικών» ή τη «δυσπαρεύνια» [19] [39][40] έδειξαν σημαντική βελτίωση με τη χρήση του PEA. Ένα άλλο αξιοσημείωτο σημείο είναι ότι καμία από αυτές τις μελέτες δεν ανέφερε ανεπιθύμητες παρενέργειες.

Αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη δύο κλινικές δοκιμές με φυτοκανναβινοειδή:

– μια ανοιχτή μελέτη φάσης ΙΙ που πραγματοποιείται στη Νοσοκομειακή Κλινική της Βαρκελώνης, όπου θα αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα της χορήγησης THC και CBD 1:1 σε ασθενείς με υπεραλγησία που προκύπτει από ενδομητρίωση. [41]

– Μια φάση ΙΙΙ, διπλά-τυφλή, τυχαιοποιημένη, ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο μελέτη που λαμβάνει χώρα στο Ιατρικό Κέντρο Milton S. Hershey, όπου η αποτελεσματικότητα της συμπληρωματικής θεραπείας της CBD (10-20 mg) με ορμονοθεραπεία (οξική νορεθινδρόνη) στον έλεγχο του πόνου που προκαλείται από ενδομητρίωση. [42]

Συμπέρασμα

Η ενδομητρίωση σχετίζεται με ανεπάρκεια ECS, δικαιολογώντας εν μέρει την έξαρση του πόνου λόγω των χαμηλών επιπέδων των υποδοχέων CB1 στον ενδομήτριο ιστό. Η διαμόρφωση SEC είναι μια καλή θεραπευτική στρατηγική, καθώς στοχεύει τους υποδοχείς CB1 που εκφράζονται σε περιφερικό επίπεδο, ελέγχοντας έτσι τον πόνο, τη ρύθμιση του ορμονικού και ανοσοποιητικού συστήματος, τον μειωμένο πολλαπλασιασμό, την αυξημένη απόπτωση και την ομαλοποίηση των επεμβατικών μηχανισμών και των μηχανισμών νεοαγγειογένεσης.

Με τα δεδομένα που παρουσιάζονται, συμπεραίνεται επίσης ότι τα φυτοκανναβινοειδή είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την ανακούφιση του πόνου και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των γυναικών με ενδομητρίωση. Για να πραγματοποιηθεί η θεραπεία με βάση τα κανναβινοειδή με ασφαλή και αποτελεσματικό τρόπο, είναι απαραίτητο να παρακολουθείται από επαγγελματία υγείας.

Βιβλιογραφία

[1] Zondervan KT, Becker CM, Koga K, Missmer SA, Taylor RN, Viganò P. Endometriosis. Ιατρική Ακτινολογία. 2019; 4:9. doi: 10.1038/s41572-018-0008-5

[2] Fourquet J, Báez L, Figueroa M, Iriarte RI, Flores I. Ποσοτικοποίηση της επίδρασης των συμπτωμάτων ενδομητρίωσης στην ποιότητα ζωής που σχετίζεται με την υγεία και την παραγωγικότητα της εργασίας. Γονιμότητα και Στειρότητα. 2011; 96:107-112. doi: 10.1016/j.fertnstert.2011.04.095.

[3] Márki G, Bokor A, Rigó J, Rigó A. Ο σωματικός πόνος και η ρύθμιση των συναισθημάτων ως οι κύριοι προγνωστικοί παράγοντες της ποιότητας ζωής που σχετίζεται με την υγεία σε γυναίκες που ζουν με ενδομητρίωση. Ανθρώπινη Αναπαραγωγή. 2017, 32:1432–1438. doi: 10.1093/humrep/dex091.

[4] Ross RA, Kaiser UB. Το συναισθηματικό κόστος της αντισύλληψης. Nature Reviews Ενδοκρινολογία. 2017; 13:7–9. doi: 10.1038/nrendo.2016.194.

[5] Skovlund CW, Mørch LS, Kessing LV, Lidegaard Ø. Συσχέτιση ορμονικής αντισύλληψης με κατάθλιψη. JAMA Ψυχιατρική. 2016;73:1154–1162. doi: 10.1001/jamapsychiatry.2016.2387.

[6] Garry R. Η αποτελεσματικότητα της λαπαροσκοπικής εκτομής της ενδομητρίωσης. Τρέχουσα Γνώμη στη Μαιευτική και Γυναικολογία. 2004; 16:299-303. doi: 10.1097/01.gco.0000136496.95075.79.

[7] Armor M, Sinclair J, Chalmers KJ, Smith CA. Στρατηγικές αυτοδιαχείρισης μεταξύ Αυστραλών γυναικών με ενδομητρίωση: μια εθνική διαδικτυακή έρευνα. Συμπληρωματική και Εναλλακτική Ιατρική BMC. 2019; 19:17. doi: 10.1186/s12906-019-2431-x

[8] 28. Nieto R, Raichle KA, Jensen MP, et al. . Οι αλλαγές στις πεποιθήσεις που σχετίζονται με τον πόνο, η αντιμετώπιση και η καταστροφολογία προβλέπουν αλλαγές στην ένταση του πόνου, την παρέμβαση του πόνου και την ψυχολογική λειτουργία σε άτομα με μυοτονική μυϊκή δυστροφία και δυστροφία του ωμοπλάτη. Clin J Πόνος. 2012; 28:47–54

[9] Vercellini P, Somigliana E, Buggio L, et al. . «Δεν μπορώ να πάρω καμία ικανοποίηση»: βαθιά δυσπαρεύνια και σεξουαλική λειτουργία σε γυναίκες με ορθοκολπική ενδομητρίωση. Γόνιμη Αποστειρωμένη. 2012; 98

[10] Quartana PJ, Campbell CM, Edwards RR. Καταστροφολογία πόνου: μια κριτική ανασκόπηση. Expert Rev Neurother. 2009; 9:745-758

[11] Culley L, Law C, Hudson N, et al. . Η κοινωνική και ψυχολογική επίδραση της ενδομητρίωσης στη ζωή των γυναικών: μια κριτική αφηγηματική ανασκόπηση. Ενημέρωση Hum Reprod. 2013; 19:625–639

[12] Sanchez AM, Vigano P, Mugione Α, et al. . Οι μοριακές συνδέσεις μεταξύ του κανναβινοειδούς συστήματος και της ενδομητρίωσης. Mol Hum Reprod. 2012; 18:563–571

[13] Sanchez AM, Cioffi R, Vigano P, et al. . Αυξημένα συστηματικά επίπεδα ενδοκανναβινοειδών και σχετικών μεσολαβητών κατά τη διάρκεια του εμμηνορροϊκού κύκλου σε γυναίκες με ενδομητρίωση. Reprod Sci. 2016; 23:1–9

[14] Dmitrieva N, Nagabukuro H, Resuehr D, et al. . Συμμετοχή ενδοκανναβινοειδών στην ενδομητρίωση. Πόνος. 2010; 151:703-710

[15] D, Besana A, Vigano P, et al. . Το ενδοκανναβινοειδές σύστημα ρυθμίζει τη μετανάστευση των ενδομητριακών στρωματικών κυττάρων μέσω του υποδοχέα κανναβινοειδών 1 μέσω της ενεργοποίησης των οδών PI3K και ERK1/2. Γόνιμη Αποστειρωμένη. 2010; 93:2588-2593

[16] Morotti M, Vincent K, Becker CM. Μηχανισμοί πόνου στην ενδομητρίωση. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2016. DOI:10.1016/j.ejogrb.2016.07.497

[17] CM, Mihalyi A, Simsa P, et al. . Ο ρόλος των κυτοκινών στη διασταύρωση ενδομητρίου-περιτοναίου και στην ανάπτυξη ενδομητρίωσης. Εμπρός Biosci. 2009; 1:444-454

[18] Kobayashi H, Yamada Y, Morioka S, et al. . Μηχανισμός δημιουργίας πόνου για πυελικό πόνο που σχετίζεται με την ενδομητρίωση. Arch Gynecol Obstet. 2014; 289:13–21

[19] Giugliano E, Cagnazzo E, Soave I, et al. . Η επικουρική χρήση της Ν-παλμιτοϋλαιθανολαμίνης και της τρανπολυδατίνης στη θεραπεία του ενδομητριωτικού πόνου. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2013; 168:209–213

[20] Brawn J, Morotti M, Zondervan KT, et al. . Κεντρικές αλλαγές που σχετίζονται με χρόνιο πυελικό πόνο και ενδομητρίωση. Ενημέρωση Hum Reprod. 2014; 20:737-747

[21] Morotti M, Vincent K, Brawn J, et al. . Becker CM. Περιφερικές αλλαγές στον πόνο που σχετίζεται με την ενδομητρίωση. Ενημέρωση για την ανθρώπινη αναπαραγωγή. 2014, 20 717–736

[22] Resuehr D, Glore DR, Taylor HS, et al. . Η εξαρτώμενη από την προγεστερόνη ρύθμιση της έκφρασης του ενδομήτριου υποδοχέα κανναβινοειδών τύπου 1 (CB1-R) διαταράσσεται σε γυναίκες με ενδομητρίωση και σε απομονωμένα στρωματικά κύτταρα που εκτίθενται σε 2,3,7,8-τετραχλωροδιβενζο-π-διοξίνη (TCDD). Γόνιμη Αποστειρωμένη. 2012;98:948–956.ε1

[23] Peralta L, Agirregoitia E, Mendoza R, et al. . Τα ανθρώπινα ωοκύτταρα εκφράζουν υποδοχείς κανναβινοειδών CB1 και CB2 και ο εντοπισμός τους αλλάζει στα διαφορετικά στάδια ωρίμανσης των ωαρίων. Στο: IV European Workshop on Cannabinoid Research, 7–10 Μαΐου 2009 S. Lorenzo de El Escorial: Madrid, Spain, 146

[24] Schuel H, Burkman LJ, Lippes J, et al. . Ν-ακυλαιθανολαμίνες σε ανθρώπινα αναπαραγωγικά υγρά. Chem Phys Lipids. 2002; 121:211-227

[25] El-Talatini MR, Taylor AH, Elson JC, et al. . Εντοπισμός και λειτουργία του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος στην ανθρώπινη ωοθήκη. PLoS One 2009; 4: e457–9.

[26] El-Talatini MR, Taylor AH, Konje JC. Διακύμανση των επιπέδων ανανδαμίδης από την ωορρηξία έως την πρώιμη εγκυμοσύνη σε γυναίκες εξωσωματικής γονιμοποίησης-εμβρυομεταφοράς και η ορμονική ρύθμισή της. Hum Reprod. 2009; 24:1989–1998

[27] Chan HW, McKirdy NC, Peiris HN, et al. . Ο ρόλος των ενδοκανναβινοειδών στην εγκυμοσύνη. Αναπαραγωγή. 2013; 146, R101–R109

[28] Bouaziz J, Bar On A, Seidman DS, Soriano D (2017) Η κλινική σημασία των ενδοκανναβινοειδών στη διαχείριση του πόνου της ενδομητρίωσης, Έρευνα για κάνναβη και κανναβινοειδή 2:1, 72–80, DOI: 10.1089/can.2016.0035

[29] Pertwee, Handbook of Cannabis, Oxford University Press.

[30] De Vry J, Kuhl E, Franken-Kunkel P, Eckel G. Φαρμακολογικός χαρακτηρισμός του μοντέλου τραυματισμού χρόνιας συστολής του νευροπαθητικού πόνου. European Journal of Pharmacology. 2004; 491:137-148. doi: 10.1016/j.ejphar.2004.03.051.

[31] Harris HM, Sufka KJ, Gul W, ElSohly MA. Επιδράσεις της δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλης και της κανναβιδιόλης σε νευροπάθεια που προκαλείται από σισπλατίνη σε ποντικούς. Ιατρικό φυτό. 2016; 82: 1169-1172. doi: 10.1055/s-0042-106303.

[32] King KM, Myers AM, Soroka-Monzo AJ, Tuma RF, Tallarida RJ, Walker EA, Ward SJ. Μεμονωμένες και συνδυασμένες επιδράσεις Δ9-τετραϋδροκανναβινόλης και κανναβιδιόλης σε μοντέλο ποντικού νευροπαθητικού πόνου που προκαλείται από χημειοθεραπεία. British Journal of Pharmacology. 2017, 174:2832–2841. doi: 10.1111/bph.13887.

[33] Ueberall M, Essner U, Mueller-Schwefe GHH. Αποτελεσματικότητα και ανεκτικότητα του στοματοβλεννογονικού σπρέι THC:cbd ως πρόσθετο μέτρο σε ασθενείς με σοβαρό χρόνιο πόνο: ανάλυση 12 εβδομάδων ανοιχτών δεδομένων πραγματικού κόσμου που παρέχονται από το γερμανικό e-Registry πόνου]]> Journal of Pain Research. 2019; 12:1577–1604. doi: 10.2147/JPR.S192174.

[34] Williams J, Haller VL, Stevens DL, Welch SP. Μειωμένα βασικά ενδογενή επίπεδα οπιοειδών σε διαβητικά τρωκτικά: επιδράσεις στη μορφίνη και την επαγόμενη από δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινοειδή αντιερεθισμό. European Journal of Pharmacology. 2008; 584:78–86. doi: 10.1016/j.ejphar.2007.12.035.

[35] F. Whiting P et. al, Cannabinoids for Medical Use A Systematic Review and Meta-analysis. ΤΖΑΜΑ. 2015;313(24):2456-2473. doi:10.1001/jama.2015.6358

[36] Escudero-Lara A, Argerich J, Cabañero D, Maldonado R. Επιδράσεις τροποποίησης της νόσου της φυσικής Δ9-τετραϋδροκανναβινόλης στον πόνο που σχετίζεται με την ενδομητρίωση. 2020 14 Ιανουαρίου. doi: 10.7554/eLife.50356

[37] Sinclair, J., Smith, C. A., Abbott, J., Chalmers, K. J., Pate, D. W., & Armour, M. (2019). Χρήση κάνναβης, μια στρατηγική αυτοδιαχείρισης μεταξύ των γυναικών της Αυστραλίας με ενδομητρίωση: Αποτελέσματα από μια εθνική διαδικτυακή έρευνα. Journal of Obstetrics and Gynecology Canada. doi:10.1016/j.jogc.2019.08.033

[38] Cobellis L, Castaldi MA, Nocerino A, et al. . Μικρομετρημένο N-παλμιτοϋλαιθανοκαμίνη και τρανπολυδατίνη στη διαχείριση του πυελικού πόνου που σχετίζεται με την ενδομητρίωση. Giornale Ital Ostetr Ginecol. 2010; 32:160-165

[39] Aloe L, Leon A, Levi-Montalcini R. Ένας προτεινόμενος αυτοακοειδής μηχανισμός που ελέγχει τη συμπεριφορά των μαστοκυττάρων. Ενέργειες πρακτόρων. 1993; 39:145-147.

[40] Lo Monte G, Soave I, Marci R. [Χορήγηση μικρονισμένης παλμιτοϋλαιθανολαμίδης (PEA)-transpolydatin στη θεραπεία του χρόνιου πυελικού πόνου σε γυναίκες που επηρεάζονται από ενδομητρίωση: προκαταρκτικά αποτελέσματα]. Minerva Ginecol. 2013; 65:453-463

[41] Κλινική δοκιμή – Επίδραση κανναβινοειδούς (THC / CBD 50%) στην υπεραλγησία σε ασθενείς με εν τω βάθει ενδομητρίωση (EdomTHC)

[42] Κλινική Δοκιμή – «Κανναβιδιόλη και Διαχείριση του πόνου της ενδομητρίωσης» 

____________________________________________________________

*Σωραία Τομάς é Νοσηλεύτρια, αποφοίτησε από το Escola Superior de Enfermagem de Coimbra το 2015. Εργάστηκε στην εντατική στη Καρδιοθωρακική χειρουργική και στη μεταμόσχευση πνεύμονα στη Λισαβόνα. Σήμερα εργάζεται στο Spine Center, μια υπηρεσία χειρουργικής σπονδυλικής στήλης και μονάδα εντατικής θεραπείας γενικής χειρουργικής στο Hospital da Luz στην Κοΐμπρα, την πόλη όπου ζει. Ενθουσιώδης στον τομέα της Φαρμακευτικής Κάνναβης, είναι μέλος του επιστημονικού συμβουλίου του Πορτογαλικού Παρατηρητηρίου Ιατρικής Κάνναβης, ήταν παρών σε συνέδρια στον τομέα αυτό (Portugal Medical Cannabis, Cannabis Europa, CannX, μεταξύ άλλων) και απέκτησε μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών GMP's for Medicinal Cannabis, μάθημα που πραγματοποιείται από το Πορτογαλικό Παρατηρητήριο Φαρμακευτικής Κάνναβης σε συνεργασία με το Στρατιωτικό Εργαστήριο Χημικών και Φαρμακευτικών Προϊόντων και τη Φαρμακευτική Σχολή του Πανεπιστημίου της Λισαβόνας. Πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της APCANNA – Πορτογαλική Ένωση Πληροφοριών για την Κάνναβη, σκοπεύει να αναπτύξει έργα αφιερωμένα στη διάδοση, εκπαίδευση και κατάρτιση στη φαρμακευτική κάνναβη για επαγγελματίες υγείας και το ευρύ κοινό, προωθώντας έτσι την αριστεία στην επαγγελματική πρακτική και την ασφαλή και αποτελεσματική πρόσβαση σε θεραπείες με κανναβινοειδή.