Ο νόμος για τα ναρκωτικά στην Πορτογαλία και η εφαρμογή του: νομοθετικές κατευθυντήριες γραμμές
Της Margarida Leitão Ferreira – Δικηγόρος*
Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο τεύχος #1 του Περιοδικό Cannadouro
Όταν μιλάμε για το νόμο για την καταπολέμηση των ναρκωτικών στην Πορτογαλία, θέλουμε να αναφερθούμε στο DL 15/93 της 22ας Ιανουαρίου. Από αυτό το κείμενο και το προοίμιό του εξάγουμε το ακόλουθο απόσπασμα:
«…Ένα τέτοιο μέσο δημόσιου διεθνούς δικαίου αποσκοπεί στην επιδίωξη τριών θεμελιωδών στόχων. Πρώτον, στερήστε τα έσοδα των εγκληματικών τους δραστηριοτήτων από όσους εμπλέκονται στη διακίνηση ναρκωτικών, καταστέλλοντας έτσι το κύριο κίνητρο ή το κίνητρό τους και αποτρέποντας, ταυτόχρονα, τη χρήση παράνομα συσσωρευμένης περιουσίας για να επιτρέψουν σε διεθνικές εγκληματικές οργανώσεις να εισβάλουν, να μολύνουν και να διαφθείρουν το κράτος δομές, νόμιμες εμπορικές και χρηματοοικονομικές δραστηριότητες και την κοινωνία σε όλα τα επίπεδα. Δεύτερον, λήψη κατάλληλων μέτρων για τον έλεγχο και την παρακολούθηση πρόδρομων ουσιών, χημικών προϊόντων και διαλυτών, ουσιών που χρησιμοποιούνται στην παρασκευή ναρκωτικών και ψυχοτρόπων φαρμάκων και τα οποία, λόγω της ευκολίας απόκτησης και διαθεσιμότητας στην τρέχουσα αγορά, έχουν οδηγήσει σε αύξηση του λαθραίου παρασκευή ναρκωτικών και ψυχοτρόπων ουσιών. Τρίτον, να ενισχυθούν και να συμπληρωθούν τα μέτρα που προβλέπονται στη σύμβαση του 1961 για τα ναρκωτικά, που τροποποιήθηκε από το πρωτόκολλο του 1972, και στη σύμβαση του 1971 για τις ψυχοτρόπες ουσίες, καλύπτοντας κενά και ενισχύοντας τα νομικά μέσα διεθνούς συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις...” – τολμηρό μας.
Ας δούμε ότι οι στόχοι του νόμου δεν ήταν παρά μια μεταφορά στο εσωτερικό δίκαιο της Πορτογαλίας της Σύμβασης που ισχύει από το 1972. Όπως φαίνεται, ο νομοθέτης είχε, κατά κάποιο τρόπο, περάσει δύο δεκαετίες από την έναρξη ισχύος του σύνολο κανόνων διεθνώς αναγνωρισμένων, την ανάγκη ρύθμισης μέσω της εθνικής νομοθεσίας κατάλληλης για το πορτογαλικό πλαίσιο και την αξιολογικο-νομική του πραγματικότητα.
Μια μελέτη του Ευρωβαρόμετρου που πραγματοποιήθηκε το 1997 δείχνει ότι οι Πορτογάλοι αντιλαμβάνονται τα θέματα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά ως το κύριο κοινωνικό πρόβλημα της χώρας. Δεκατρία χρόνια αργότερα, το 2000, όταν άρχισε να εφαρμόζεται ο νέος νόμος για την αποποινικοποίηση της κατανάλωσης ναρκωτικών, τα ναρκωτικά κατέλαβαν τη 13η θέση στη λίστα με τα κοινωνικά ζητήματα που προκάλεσαν τη μεγαλύτερη ανησυχία στον πορτογαλικό λαό. Βελτίωση λοιπόν.
Ο νόμος για την αποποινικοποίηση της κατανάλωσης ναρκωτικών στην Πορτογαλία (Νόμος 30/2000) ήταν πρωτοπόρος, λόγω του τρόπου με τον οποίο εφάρμοσε νομοθετικές αλλαγές, αποποινικοποιώντας την κατοχή ναρκωτικών, εφόσον αποδεικνύεται ότι οι δόσεις που θα έχει ο καταναλωτής θα προορίζονταν μόνο για την κατανάλωσή τους.
Όσον αφορά συγκεκριμένα την κάνναβη, το πρόβλημα έχει βελτιωθεί από τότε, φυσικά, αλλά αν και δεν είναι έγκλημα η κατανάλωση κάνναβης, καθώς κάθε άτομο μπορεί να έχει μαζί του περίπου 25 γραμμάρια λουλούδια ή 5 γραμμάρια χασίς, αγοράζοντας και πουλώντας απαγορεύεται. Έτσι, στην πραγματική ζωή, από πού προέρχονται τα λεγόμενα μαλακά ναρκωτικά;
Από δικαστική άποψη, οι διαδικασίες αντιμετωπίστηκαν με πολύ πιο προσανατολισμένο τρόπο προς την ένταξη του τοξικομανούς, με δικαστικές αποφάσεις να αντιμετωπίζουν τους κατηγορούμενους όχι ως αιτία του προβλήματος αλλά ως πολίτες που υποφέρουν από το κοινωνικό πρόβλημα της παράνομης πώλησης επικίνδυνων και εθιστικές ουσίες.. Για τους Πορτογάλους πολιτικούς, ο εθισμός στα ναρκωτικά έγινε αντιληπτός ως ασθένεια που ο νόμος πρέπει να αποτρέψει και οι τοξικομανείς θα έπρεπε να θεωρούνται, ενώπιον του νόμου, ως ασθενείς που χρειάζονται βοήθεια και όχι ως εγκληματίες.
Η πολιτική που σχεδιάστηκε ήταν προσανατολισμένη στο να δώσει θετικά αποτελέσματα και θα πρέπει να καλύπτει αρκετούς τομείς που καταλήγουν στην επίτευξη του τελικού πεδίου, δηλαδή εστιάζοντας σε διάφορες πτυχές όπως π.χ. πρόληψη, αποτροπή, μείωση κινδύνου και βλάβης, θεραπεία και κοινωνική επανένταξη.
Στα πορτογαλικά δικαστήρια, βλέπουμε ότι η κάνναβη συνέχισε να οδηγεί τις υποθέσεις καταδίκης με πολύ σημαντική διαφορά από τις άλλες ουσίες. Αντιλαμβανόμαστε ότι στη χώρα μας τα δικαστήρια και οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων μπορεί να έχουν διαφορετικά κριτήρια απόφασης, απλώς έχοντας διαφορετικές αντιλήψεις για το παράνομο ή την ουσία.
Είναι πέρα από τον δικαστή ότι, δεδομένου ότι υπάρχει ένα κενό στον νόμο 30/2000, εξακολουθούν να καταδικάζονται άτομα στην Πορτογαλία για χρήση ναρκωτικών, με ποινές φυλάκισης. Μάλιστα, μέσω εκθέσεων της SICAD διαπιστώσαμε ότι, από το 2011, δύο έως τρεις χιλιάδες άτομα κατηγορούνται για εγκλήματα που σχετίζονται με ναρκωτικά κάθε χρόνο και από αυτά, 1900 έως 2500 καταλήγουν σε καταδίκη.
Η πλειονότητα των καταδίκων αφορά εγκλήματα εμπορίας ανθρώπων, αλλά από το 2015 μπορούμε να βεβαιώσουμε ότι οι καταδίκες για κατανάλωση έχουν αυξηθεί σημαντικά. Αυτά τα εγκλήματα σχετίζονται κατά 80% περίπου με την κάνναβη.
Η πλειονότητα των ανθρώπων καταδικάζεται για εμπορία (1500 έως 2000), αλλά από το 2015, οι καταδίκες για κατανάλωση έχουν αυξηθεί, αυξάνοντας από περίπου τετρακόσιες σε 774 το 2018. Η συντριπτική πλειονότητα (82%) της καταναγκαστικής κατανάλωσης αφορά κάνναβη. Η πλειοψηφία των καταναλωτών καταδικάζεται σε πρόστιμα (689), αλλά η έκθεση αναφέρει ότι 53 καταδικάστηκαν σε φυλάκιση με αναστολή και έντεκα σε πραγματική φυλάκιση.
Κουτί: Από αυτό μπορούμε να εξαγάγουμε ότι η Πορτογαλία συνεχίζει να εφαρμόζει τη νομοθεσία και να ασκεί την καταδίκη ατόμων για κατανάλωση ναρκωτικών, παρά το γεγονός ότι, υποτίθεται, έχει αποποινικοποιήσει αυτή την κατανάλωση. Αυτή η νομική ανοησία έχει τη γένεσή της σε ένα νομικό κενό που έχει προκαλέσει συζητήσεις μεταξύ των νομικών.
Ο νόμος 30/2000 αποποινικοποίησε την κατανάλωση, απόκτηση και κατοχή ναρκωτικών για προσωπική χρήση, αλλά μόνο για όσους βρέθηκαν με «το ποσό που απαιτείται για τη μέση ατομική κατανάλωση κατά τη διάρκεια του δεκαημέρου», δηλαδή όποιος συλλαμβανόταν στην κατοχή μιας ποσότητας για περισσότερες από 10 ημέρες κατανάλωσης θα έμενε σε νομικό κενό που ο νόμος δεν όριζε. Αντιμέτωπος με αποφάσεις για το αντίθετο στα δικαστήρια, μια απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου κατέληξε στην επιλογή της τρίτης πτυχής: όποιος βρεθεί με περισσότερες από 10 δόσεις ημερήσιας κατανάλωσης επιβαρύνεται με έγκλημα κατανάλωσης ναρκωτικών. Παρά τις διαφωνίες, η απόφαση STJ 8/2008 εγκρίθηκε, καθιέρωσε τη νομολογία και έτσι άνοιξε για άλλη μια φορά την πόρτα στα δικαστήρια να καταδικάσουν άτομα για το αδίκημα της «κατανάλωσης ναρκωτικών». Αν και πολλοί δεν το κάνουν, κάποιοι το κάνουν, και οι πεποιθήσεις έχουν αυξηθεί, ξεπερνώντας πλέον τις επτακόσιες. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της SICAD, «στο 98% περίπου των καταδικαστικών αποφάσεων για κατανάλωση το 2017, έγινε ρητή αναφορά σε αυτή την Απόφαση».
Μεταξύ εκείνων που αντιτάχθηκαν σε αυτήν την ανατροπή της αρχής της αποποινικοποίησης της κατανάλωσης, ορισμένοι θεώρησαν ότι θα ήταν απαραίτητη μια αλλαγή του νόμου για να αρθεί η νομική καταπάτηση που οδήγησε στη σημερινή κατάσταση. Ο σύμβουλος δικαστής (δηλαδή από το STJ) Eduardo Maia Costa, συγγραφέας του βιβλίου του 1998 «Ποινικό Δίκαιο για τα ναρκωτικά – Σύντομο ιστορικό μιας αποτυχίας», επικρίθηκε τον Φεβρουάριο, στο ιστολόγιο Sine Die, οι 723 καταδίκες για κατανάλωση ναρκωτικών ως «ο υψηλότερος αριθμός ποτέ».
Η απόφαση STJ 8/2008 συνεχίζει να προκαλεί τον όλεθρο. Μιλώντας στο DN, ο δικαστής Eduardo Maia Costa δήλωσε ότι η λύση είναι «να ξεκαθαρίσει το θέμα μέσω νομοθεσίας, λαμβάνοντας υπόψη οριστικά το καταργημένο άρθρο 40 του Νόμου 15/93», τον προηγούμενο νόμο που ποινικοποιούσε την κατανάλωση και ο οποίος ανακτήθηκε εν μέρει με την απόφαση. .
Ο João Goulão, πρόεδρος της SICAD και κύριο πρόσωπο της πολιτικής αποποινικοποίησης από το 1999, επικρίνει επίσης την «προκατειλημμένη κατανόηση της νομοθεσίας: στόχος ήταν να αποτραπεί η κατανάλωση να οδηγήσει σε πεποίθηση», προσθέτοντας ότι «ίσως είναι η κατάλληλη στιγμή να το ξανασκεφτούμε και να βελτιώσει τη νομοθεσία, αφαιρώντας αυτό το κενό».
Περιμένουμε υπομονετικά την κοινωνία να οργανωθεί, ώστε να μπορέσουν οι ασθενείς να καταναλώνουν ισότιμα. Απαντώντας στο ερώτημα που θέσαμε παραπάνω: από πού προέρχεται η κάνναβη για ενήλικες, κοινώς γνωστή ως ψυχαγωγική χρήση; Εξαρτάται αποκλειστικά από την προσφορά της μαύρης αγοράς, το αποτέλεσμα του trafficking, καθώς στην Πορτογαλία δεν υπάρχουν μέρη όπως καφετέριες, εγκεκριμένα στην Ολλανδία ή κοινωνικούς συλλόγους κάνναβης, όπως αυτοί που ρυθμίζονται στην Ισπανία, όπου μπορείτε να αγοράσετε και να χρησιμοποιήσετε κάνναβη με ασφάλεια, με ελάχιστη ποιότητα και συμβάλλοντας στη νόμιμη οικονομία, μέσω της πληρωμής τελών και φόρων.
Και ποια είναι τελικά τα καταστήματα κάνναβης που έχουν ήδη ανοίξει σε αρκετές πόλεις της Πορτογαλίας;
Αυτοί είναι χώροι που ονομάζονται “Cannabis Light”, που διεκδικούν το δικαίωμα να πωλούν προϊόντα που προέρχονται από βιομηχανική κάνναβη, πλούσια σε CBD και με λιγότερο από 0,2% THC. Αν και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη αναγνωρίσει ότι το CBD δεν είναι ναρκωτικό, στη χώρα μας αυτή η νομοθεσία δεν υπάρχει ή δεν αναγνωρίζεται και αυτά τα καταστήματα εξακολουθούν να υφίστανται πολλά αντίποινα από αρχές, όπως η Δικαστική Αστυνομία ή η ΑΣΑΕ.
Έτσι συνάγεται το συμπέρασμα ότι, εκτός από το κατεπείγον κατά την κατάργηση του άρθρου 40 του Ν. 15/93, είναι απαραίτητο να αποσαφηνιστεί η γκρίζα ζώνη όπου βρίσκεται το CBD, e Αυστηρά μιλώντας, γίνεται σαφές ότι όλη η νομοθεσία που βασίζεται στην απαγόρευση πρέπει να επανεξεταστεί.
___________________________________________________________
* Αποφοίτησε από τη Νομική το 2005, με πρακτική άσκηση και μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου από το 2007, η Margarida Leitão Ferreira άσκησε τη δικηγορία μεταξύ Porto, Matosinhos και Vila Nova de Gaia για 15 συναπτά έτη, αποκλειστικά στους τομείς του αστικού, τραπεζικού και εκτελεστικού νόμος. Το 2015 εισήλθε στον τομέα των ακινήτων και αφιερώθηκε επίσης στη μελέτη της κάνναβης στο νομικό πλαίσιο και στις διάφορες προκλήσεις που αντιπροσωπεύει αυτό το θέμα. Η κάνναβη έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην προσωπική και επαγγελματική του διαδρομή.
